Trong hoạt động sản xuất nông nghiệp, phân bón là một trong những vật tư quan trọng và được sử dụng với một lượng khá lớn hàng năm. Phân bón đã góp phần đáng kể làm tăng năng suất cây trồng, chất lượng nông sản.

           Tuy nhiên phân bón cũng chính là những loại hoá chất nếu được sử dụng đúng theo quy định sẽ phát huy được những ưu thế, tác dụng đem lại sự màu mỡ cho đất đai, đem lại sản phẩn trồng trọt nuôi sống con người, gia súc. Ngược lại nếu không sử dụng đúng theo quy định, phân bón lại chính là một trong những tác nhân gây nên sự ô nhiêm môi trường sản xuất nông nghiệp và môi trường sống.

           Phân bón là sản phẩm có chứa một hoặc nhiều chất dinh dưỡng được đưa vào đất nhằm cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng hoặc có tác dụng cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu của đất.

TTKN và DVNN tỉnh Lào Cai hướng dẫn nông dân ủ phân hữu cơ

          Cây trồng cũng giống như con người, nhu cầu về dinh dưỡng khác nhau ở từng thời kỳ, chế độ dinh dưỡng phải phù hợp và cân đối. Hầu hết các nguồn đất không cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết để cây phát triển một cách tối ưu. Bằng cách bón phân sẽ giúp bổ sung đầy đủ dinh dưỡng đảm bảo cho sự sinh trưởng, phát triển của cây trồng, đồng thời có tác dụng cải tạo đất, bổ sung dinh dưỡng trong đất.

          Theo Nghị định số 84/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 của Chính phủ Quy định về quản lý phân bón. Phân bón được phân thành 3 nhóm chính là nhóm phân bón vô cơ, nhóm phân bón hữu cơ và nhóm phân bón sinh học.

            *Nhóm phân bón vô cơ (hay còn gọi là phân bón hoá học):

          Gồm các loại phân bón được sản xuất từ nguyên liệu chính là các chất vô cơ hoặc hữu cơ tổng hợp, được xử lý qua quá trình chế biến hoá học hoặc chế biến khoáng sản. Theo thành phần, hàm lượng, chức năng của các nguyên tố dinh dưỡng đối với cây trồng, nhóm phân bón vô cơ gồm có 5 loại là: Phân bón đa lượng; Phân bón trung lượng; Phân bón vi lượng; Phân bón vô cơ cải tạo đất; Phân bón vô cơ nhiều thành phần

            *Nhóm phân bón hữu cơ :

          Gồm các loại phân bón được sản xuất từ nguyên liệu chính là các chất hữu cơ tự nhiên (không bao gồm các chất hữu cơ tổng hợp) được xử lý thông qua quá trình vật lý (làm khô, nghiền, sàng, phối trộn, làm ẩm) hoặc sinh học (ủ, lên men, chiết). Phân loại phân bón hữu cơ theo thành phần hoặc chức năng của thành phần hoặc quá trình sản xuất gồm có: Phân bón hữu cơ (là phân bón có thành phần chỉ là chất hữu cơ tự nhiên); Phân bón hữu cơ cải tạo đất (là phân bón có tác dụng cải thiện tính chất lý, hóa, sinh học của đất để tạo điều kiện thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng, phát triển, được sản xuất từ nguyên liệu chính là các chất hữu cơ tự nhiên, không bao gồm các chất hữu cơ tổng hợp) và Phân bón hữu cơ nhiều thành phần (là phân hữu cơ được sản xuất từ nguyên liệu chính là các chất hữu cơ tự nhiên và được phối trộn thêm một hoặc nhiều chất vô cơ, chất sinh học, vi sinh vật có ích).

Sử dụng phân bón hữu cơ góp phần phát triển nông nghiệp an toàn và bền vững

            *Nhóm phân bón sinh học :

          Gồm các loại phân bón được sản xuất thông qua quá trình sinh học hoặc có nguồn gốc tự nhiên; trong thành phần có chứa một hoặc nhiều chất sinh học như axit amin, axit humic, axit fulvic, vitamin hoặc các chất sinh học khác. Phân loại phân bón sinh học theo thành phần hoặc chức năng của thành phần trong phân bón gồm có: Phân bón sinh học; Phân bón vi sinh vật là phân bón chứa vi sinh vật có ích có khả năng tạo ra các chất dinh dưỡng hoặc chuyển hóa thành các chất dinh dưỡng trong đất mà cây trồng có thể sử dụng được; Phân bón sinh học cải tạo đất (là phân bón có tác dụng cải thiện tính chất lý, hóa, sinh học của đất để tạo điều kiện thuận lợi cho cây trồng sinh trưởng, phát triển, được sản xuất thông qua quá trình sinh học hoặc có nguồn gốc tự nhiên, trong thành phần chứa một hoặc nhiều chất sinh học); Phân bón sinh học nhiều thành phần.            Tất cả các loại phân bón đều phải đảm bảo đáp ứng các yêu cầu về chỉ tiêu chất lượng phân bón được quy định tại Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành.

            Việc sử dụng phân bón vô cơ hay phân bón hữu cơ trong sản xuất đều có những ưu nhược điểm khác nhau. Phân bón vô cơ có ít thành phần dinh dưỡng nhưng có tỷ lệ dinh dưỡng rất cao và ổn định, cây dễ dàng hấp thụ và hiệu quả sử dụng nhanh chóng. Tuy nhiên, sử dụng phân vô cơ quá mức sẽ gây ảnh hưởng đến môi trường đất, nước, gây hại đến hệ sinh thái tự nhiên và gây ô nhiễm môi trường xung quanh. Ngoài ra nó có thể dẫn tới các loại bệnh, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ của người sản xuất và người tiêu thụ sản phẩm. Khác với phân bón vô cơ, phân bón hữu cơ có hàm lượng chất dinh dưỡng thấp hơn, khi bón cây thường không sử dụng được ngay mà phải qua quá trình phân giải các chất hữu cơ từ sinh vật nên hiệu quả thường chậm. Nhưng bù lại, phân bón hữu cơ được đánh giá như người bạn với tự nhiên với những tác động tích cực với môi trường. Phân bón hữu cơ không chỉ giúp cải tạo đất, phát triển hệ vi sinh vật có lợi, góp phần đa dạng hệ sinh thái, bảo vệ môi trường mà còn giúp giảm thiểu lượng khí thải gây biến đổi khí hậu và đảm bảo cho sức khoẻ của con người.

            Với những hiệu quả tích cực của phân bón hữu cơ, việc chú trọng sử dụng phân bón hữu cơ trong sản xuất là một trong những yếu tố quan trọng để góp phần phát triển một nền nông nghiệp sạch, nông nghiệp an toàn và bền vững.

          Bón phân hợp lý và hiệu quả, để cây sinh trưởng phát triển tốt đem lại năng suất và chất lượng cao, người dân cần nắm vững nguyên tắc bón phân 5 đúng:

          - Đúng chủng loại phân: Cây cần phân gì bón đúng loại phân đó. Phân có nhiều loại. Mỗi loại có những tác dụng riêng. Bón không đúng loại phân không những phân không phát huy được hiệu quả, mà còn có thể gây ra những hậu quả xấu. Bón đúng loại phân không những phải tính cho nhu cầu của cây mà còn phải tính đến đặc điểm và tính chất của đất. Đất chua không bón các loại phân có tính axit. Ngược lại, trên đất kiềm không nên bón các loại phân có tính kiềm.

        - Đúng nhu cầu sinh lý của cây: Nhu cầu đối với các chất dinh dưỡng của cây thay đổi tuỳ theo các giai đoạn sinh trưởng và phát triển. Có nhiều giai đoạn sinh trưởng cây cần đạm nhiều hơn kali, có nhiều giai đoạn cây cần kali nhiều hơn đạm. Bón đúng thời điểm cây cần phân mới phát huy được tác dụng. Để cho cây có thể sử dụng tốt các loại phân bón, tốt nhất là chia ra bón nhiều lần và bón vào lúc cây hoạt động mạnh. Bón tập trung vào một lúc với nồng độ và liều lượng phân bón quá cao, cây không thể sử dụng hết được lượng phân bị hao hụt nhiều, thậm chí phân còn có thể gây ra những tác động xấu đối với cây.

           - Đúng nhu cầu sinh thái của cây: Thực tế cho thấy, một lượng khá lớn chất dinh dưỡng của cây, nhất là các nguyên tố vi lượng, cây được tập đoàn vi sinh vật đất cung cấp thông qua việc phân huỷ các chất hữu cơ hoặc cố định từ không khí. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học cho thấy bón phân để kích thích và tăng cường hoạt động của tập đoàn vi sinh vật đất cho phép cung cấp cho cây một lượng chất dinh dưỡng dồi dào về số lượng và tương đối cân đối về các chất. Trong trường hợp này thay vì bón phân nhằm vào đối tượng là cây trồng, có thể bón phân nhằm vào đối tượng là tập đoàn vi sinh vật đất. Ngoài ra, đối tượng của phân bón không chỉ có cây trồng, tập đoàn vi sinh vật đất, mà còn có cả toàn bộ các thành tố cấu thành nên hệ sinh thái nông nghiệp.

          - Đúng thời tiết, mùa vụ: Thời tiết có ảnh hưởng đến chiều hướng tác động và hiệu quả của phân bón. Mưa làm rửa trôi phân bón gây lãng phí lớn. Nắng gắt cùng với tác động của các hoạt động phân bón có thể cháy lá, hỏng hoa, quả.

           Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây trồng ở từng vụ có khác nhau, cho nên nhu cầu đối với các nguyên tố dinh dưỡng cũng như phản ứng đối với tác động của từng yếu tố dinh dưỡng cũng khác nhau. Lựa chọn đúng loại phân, dạng phân và thời vụ bón hợp lý có thể nâng cao hiệu suất sử dụng phân bón.

Người dân cần nắm vững nguyên tắc bón phân 5 đúng

            - Đúng phương pháp bón: Có nhiều phương pháp bón phân: bón vào hố, bón vào rãnh, bón rải trên mặt đất, hoà vào nước phun lên lá, bón phân kết hợp với tưới nước…Có nhiều dạng bón phân: rắc bột, vo viên dúi vào gốc, pha thành dung dịch để tưới. Có nhiều thời kỳ bón phân: bón lót, bón thúc đẻ nhánh, thúc ra hoa, thúc kết quả, thúc mẩy hạt…Lựa chọn đúng cách bón thích hợp cho loại cây trồng, cho vụ sản xuất, cho loại đất… có thể làm tăng hiệu quả sử dụng phân bón lên gấp nhiều lần. Cách bón thích hợp vừa đảm bảo tăng năng suất cây trồng, tăng hiệu quả phân bón, vừa phù hợp với điều kiện cụ thể ở từng cơ sở sản xuất, phù hợp với từng trình độ của người nông dân.

          Ngoài ra, việc bón phân cần căn cứ hướng dẫn bón phân trong quy trình kỹ thuật canh tác của từng loại cây cũng như theo dõi biểu hiện của cây trồng để nắm bắt được nhu cầu dinh dưỡng của cây.

          Việc ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất như 3 giảm 3 tăng, 1 phải 5 giảm, hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI), ứng dụng công nghệ sinh thái, mô hình quản lý dịch hại tổng hợp, mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ, mô hình liên kết sản xuất….sẽ giúp cho người nông dân sử dụng phân bón một cách hợp lý, cân đối và hiệu quả. Từ đó không chỉ giúp người dân nâng cao chất lượng sản phẩm, hiệu quả sản xuất, nâng cao thu nhập mà còn góp phần bảo vệ sức khoẻ con người, bảo vệ môi trường sinh thái; từng bước phát triển một nền nông nghiệp an toàn và bền vững./.

Lưu Hoà